vraag: hoe ga je met ze om? Coach Thea Bombeek geeft op basis van haar eigen ervaringen en die van haar cliënten antwoord op deze vraag in Hoe overleef ik mijn collega’s? ‘De schorpioen in het bedrijfsleven kiest voor de minste weerstand, en dat zijn de schildpadden met weinig zelfvertrouwen.’


Waarom heeft u dit boek geschreven?
Dit is het boek dat ik had willen lezen toen ik in een situatie zat waarin ik last had van mijn nieuwe baas, een destructief functionerend persoon Ik dacht dat het de job van mijn leven was bij een prestigieus bedrijf en met een bedrijfsauto, maar ik had geen rekening gehouden met die baas. Zijn manier van leidinggeven – die hij zelf met de nodige trots als ‘leidinggeven met het zweepje’ omschreef,- werkte ongelooflijk ondermijnend voor mijn zelfvertrouwen en na verloop van tijd zeiden mensen tegen me: ‘Thea, wat ben je aan het doen? We herkennen je niet meer.’ Toen heb ik ontslag genomen.


Wat is een destructief functionerend persoon?
Kenmerkend is dat ze heel manipulatief zijn en ze een verdeel en heerspolitiek voeren Ze zorgen ervoor dat conflicten ontstaan tussen collega’s, omdat ze macht willen houden. Als er iets misgaat is dat niet hun schuld, terwijl ze zich er niet voor schamen om te pronken met andermans veren. Ze spelen goed toneel, vinden feilloos de zwakke plekken bij anderen en maken daar schaamteloos gebruik van. Ze hebben daar een instinct voor. Ze worden ook wel narcisten en psychopaten genoemd in de literatuur en de schatting is dat ongeveer 4 procent tot die categorie hoort. Dat lijkt misschien weinig, maar als je ziet wat voor een impact ze hebben op een organisatie – en ver daarbuiten, want ook partners van werknemers krijgen er vaak mee te maken – dan is dat enorm.


Komen ze tegenwoordig vaker voor dan vroeger?
Als je de geschiedenis leest over Alexander de Grote, de grote leiders bij de Russen en Chinezen en als je naar de stukken van Shakespeare kijkt, dan kun je niet anders concluderen dan dat het van alle tijden is. Ik geloof wel dat we nu in onzekere tijden leven, de VUCA-wereld, en dat mensen banger en onzekerder worden. Dan hebben ze de neiging om zich te laten misleiden door mensen die het zeggen te weten en die geen schrik hebben om beslissingen te nemen, zelfs al denken ze niet goed na over de consequenties ervan. Er is al veel geschreven over wat nu precies narcisten of bedrijfspsychopaten zijn, maar er is heel weinig geschreven voor de slachtoffers van deze personen. Dat is wat ik met dit boek probeer te doen. Voor mensen die last hebben van zo’n destructief persoon is er goed en minder goed nieuws. Het goede nieuws is dat er wat aan te doen is. Het mindere nieuws is dat je het zelf moet doen. Maar ik ben het levende bewijs dat het mogelijk is en dat wens ik alle lezers toe.


In een metafoor vergelijkt u destructieve personen met schorpioenen, en de slachtoffers met schildpadden.
In het verhaal vraagt de schorpioen aan de schildpad of hij op haar rug naar de overkant van de rivier mag. Het merkwaardige is dat de schildpad in eerste instantie de intuïtie heeft dat zij de schorpioen niet kan vertrouwen – en dat zegt ze ook. ‘U mag niet mee, want u gaat mij steken.’ Vervolgens loopt ze toch in het praatje van de schorpioen: ‘Nee, ik ga u niet steken, want dan verdrink ik samen met u.’ Uiteindelijk gaat de schorpioen op de rug van de schildpad naar de overkant, maar steekt hij haar halverwege omdat hij het niet kan laten. De vraag die ik in het boek stel is: wat maakt dat de schildpad haar intuïtie negeert? De schorpioen in het bedrijfsleven kiest voor de minste weerstand, en dat zijn de schildpaden met weinig zelfvertrouwen. Zij zijn een makkelijk doelwit.


Wat bedoelt u met zelfvertrouwen?
Mensen met veel zelfvertrouwen vertrouwen op hun innerlijke kompas. Ze vertrouwen hun gedachten, intuïtie en hun sterke innerlijke referentiekader. Deze schildpadden weigeren de schorpioen mee te nemen over de rivier. Als mensen in de loop van hun leven bitsen en builen hebben opgelopen waardoor het zelfvertrouwen ondermijnd is, dan zijn die vaak het gedroomde doelwit. Zij denken: zal ik het toch maar doen? Hun innerlijk stem zegt dat ze het niet moeten doen, maar met een beetje argumentatie laten ze zich overpraten. Om later tot de vaststelling te komen: mijn intuïtie was juist en nu moet ik voor het negeren ervan de prijs betalen.


U raadt deze schildpadden onder andere aan een grafrede of een retirement speech te schrijven.
Wat heel heilzaam is voor het zelfvertrouwen is het vinden van een doel of betekenis in het leven. Als mensen het gevoel hebben dat ze bijdragen aan een betere of mooiere wereld, al is het maar om de overbuur te helpen, dan geeft dat zin aan het bestaan en zelfvertrouwen. Dan vind je zin in de betekenis die je voor een ander hebt en dan heb je de erkenning van de schorpioenen niet zo nodig. Als je een grafrede schrijft dan gaat dat over de vraag: wat wil ik nalaten? Waarvoor wil ik herinnerd worden? Wat je daar schrijft, dat gaat over de essentie, over aspiraties en dingen waarin jij met jouw eigenheid en talent het verschil kunt maken. Juist daarin vinden we zin, in hetgeen waarvoor we gemaakt zijn.


Een andere methode tegen schorpioenen is inhoudsloze communicatie.
Dat is een van de dingen waarin ik mensen coach, om te praten in gemeenplaatsen. Uitdrukkingen lenen zich daar goed toe, bijvoorbeeld: de goden moet hun getal hebben, over kleur en smaak kan men niet discussiëren, de kleren maken de man.. Of over het weer te spreken. Als je een opdracht krijgt van een schorpioen is het van belang om niet te vertellen hoe je je erbij voelt of beginnen te argumenteren waarom je dat wel of niet wilt doen. Je zegt gewoon: ‘Nee, ik doe dat niet.’ En dan is het de techniek van de kapotte grammofoon, hetzelfde blijven herhalen. De schorpioen is veel beter in argumenteren en zal elk argument dat je geeft tegen je gebruiken. Een cliënt van mij wilde voor haar moeder zorgen en vroeg haar baas: ‘Mag ik in de lunchpauzes wat langer wegblijven en dat later op de dag weer inhalen door langer door te werken?’ De baas stemde in, maar in haar evaluatie kreeg ze vervolgens: ‘Het is duidelijk dat uw werk niet uw prioriteit is en uw motivatie is afgenomen, omdat u voor uw moeder wilt zorgen.’ Ondanks dat de cliënt al haar werk netjes had gedaan, kon de schorpioen het niet laten om te steken toen hij haar niet meer nodig had.